اشاره:

کتاب شریف مفاتیح الحیاة اثر ارزشمند حضرت علامه جوادی آملی که بر مبنای آیات و روایات حضرات معصومین(ع) به شرح تعاملات فردی و اجتماعی انسان می پردازد، یکی از آثار گرانسنگی است که با جامعیتی کم نظیر به احیای زمینه های تولید سبک زندگی دینی در جامعه اسلامی پرداخته است و از این منظر به گردآوری و تنظیم و تدوین مجموعه ای از منابع دینی و آیینی از حوزه آیات و روایت و احادیث توجه و تمرکز نموده است.

در واقع می توان کتاب مفاتیح الحیاة را تلاشی ارزشمند دانست در حیطه بازتولید امروزین منابعی که می تواند به احیای سبک زندگی دینی یاری رساند.

کتابی که مولف آن حضرت آیت‌الله جوادی‌آملی تلاش کرده اند آن را به زبان مخاطب عام و با لحنی روان و یکدست عرضه نمایند.

و این از ویژگی های مهم  و قابل توجه این اثر ارجمند است.

حجت الاسلام یدالله مقدسی مدیر گروه تحقیق و تنظیم کتاب مفاتیح الحیاة اثر ارزشمند حضرت آیت الله جوادی آملی در گفتگویی با خبرنگار سرویس علمی- فرهنگی خبرگزاری حوزه ضمن بیان ویژگی های این کتاب ارجمند، به بیان زمینه ها و انگیزه‌های این تلاش سترگ فرهنگی در حوزه اخلاق اسلامی پرداخت.

متن گفتگوی خبرگزاری حوزه با حجت الاسلام یدالله مقدسی  را در ذیل می خوانید:

* انگیزه های تدوین و گردآوری کتاب مفاتیح الحیاه را که با مختصات و ویژگی های منحصربفردی چه به لحاظ متنی و چه از جهت ساختاری و به خصوص نیازسنجی معطوف به آن، منتشر شده را بیان کنید؟

می دانید که علمای شیعه همواره در طول تاریخ تشیع تلاششان بر این بوده است که دستورالعملهایی را که مربوط به زندگی انسان در آموزه های دین آمده بود به تناسب زمانشان بیان نمایند و در اختیار مردم قرار دهند و دین را به عنوان برنامه راه و رسم زندگی بشر، بر اساس فرموده های معصومین (ع) بیان نموده اند.

مثلا در عصر مرحوم شیخ صدوق کتابهایی مثل ثواب الاعمال و عقاب الاعمال نگاشته شد و کتابهای دیگری را می یابید که در هر زمانی ، به تناسب زمان و مکان تالیف گردیده و در اختیار عموم مردم مسلمان قرار گرفته است.

اگر بشود احکام دین را به گونه ای در اختیار مردم قرار بدهیم که مردم اقبال کنند و ترغیب و تشویق شوند به آموزه های دینی و عمل به آنها، اتفاق موثری خواهد افتاد.

و از همین شیوه هم باید برای ارائه آموزه های دینی یعنی متناسب بازمان و نیازهای مردم هر عصر استفاده کرد.

همان کاری که مرحوم صدوق در آن کتاب به انجام رساند یا مرحوم محدث قمی در مفاتیح الجنان در بخش دعا و زیارات همین کار را کردند و آثاری که بر اعمال و رفتار انسان ها مترتب می شود و ثواب و عقابهایی که اثر اعمال است در اختیار مردم قرار داده اند و با توجه به اینکه مردم ما مسلمانند و پایبند احکام دینی هستند قطعا از این گونه آثار استقبال می کنند و به سراغش می روند.

همین انگیزه هم در کتاب مفاتیح الحیات بکارگرفته شده و حضرت آیت الله جوادی آملی با همین رویکرد تأکید نمودند که این کار انجام پذیرد و با عنایت و اشراف ایشان این کار صورت پذیرفت و خود ایشان هم تمام کتاب را در مراحل مختلف ملاحظه کردند و مورد توجه و تمرکز ایشان قرار داشت.

* رویکرد کتاب بر چه اساسی یود؟

در واقع رویکرد این کتاب به لحاظ تدوین و چینش و انتخاب موضوعات به این ترتیب بوده که راه و رسم زندگی در ابعاد مختلفش با عنایت به فرمایش معصومین (ع) در اختیار مردم قرار بگیرد و به عنوان یک سبک زندگی برای آنها تبیین گردد که به طور طبیعی مورد توجه مخاطبان هم قرار خواهد گرفت و خود بخود بسیاری از مشکلات اجتماعی نیز حل خواهد شد.

نکته ای که در مورد این کتاب بسیار حائز اهمیت است، موضوع سبک زندگی است که در این کتاب بر مبنای آیات و روایات به مخاطب عرضه می شود به نظر شما کتاب می تواند پاسخ مخاطب امروز را به لحاظ نیازش به سبک زندگی دینی برآورده سازد؟

آنچه به عنوان تردیدهایی که بر اساس مدل زندگی غربی در جامعه وجود دارد و نوع تهاجمی که از سوی فرهنگ غربی در جامعه اسلامی مشاهده می شود نیاز به یک فرهنگ سازی و ترویج و تبلیغ دینی دارد به این معنا که چنانکه برای این مدل غربی از طریق ابزارهای رسانه ای متنوع از اینترنت گرفته تا کتابها و مجلات و... تبلیغ و ترویج صورت می گیرد، اگر در مقابل چنین روند و وضعیتی، محتوای کتابی همچون مفاتیح الحیات هم به صورت گسترده مورد توجه قرار گرفته و ترویج و تبلیغ گردد و به درستی به مخاطب عرضه شود، قطعا تأثیرگذار خواهد بود.

در زیارت جامعه می خوانیم که «کلامکم نور»؛ سخن معصوم نور است و بی تردید در مخاطب خود تأثیرگذار خواهد بود چنانکه نور هرجا بتابد فضا را روشن خواهد کرد.

اگر این کتاب به صورت گسترده در اختیار اقشار مختلف جامعه قراربگیرد و مردم با این رویکرد که متن این کتاب اصل سخن معصومین است به آن توجه بکنند، بر فضای جامعه تأثیر می گذارد و آن تأثیرات فرهنگی غرب را هم کمرنگ می کند.

که البته کار فرهنگی هم به چنین زبان تدریجی نیازدارد تا تأثیرگزاریش مشهود باشد.

به نظر شما نیازهای جدید نسل امروز و خصوصا نیازهایی که با مدرنیته و تکنولوژی ارتباط تنگاتنگی دارد چه انعکاسی در این کتاب دارد؛ آیا کتاب مفاتیح الحیات در این زمینه ها هم ورودی پیدا کرده و یا در دل مباحث دیگر، می توان به این زمینه ها هم پاسخ مناسبی داد؟

واقعیت این است از این زاویه می توان مطالبی را به طور پراکنده در کتاب به دست آورد ولی به طور خاص در آن متمرکز نشده و در نتیجه می توان در ویرایش های بعدی به این مطلب توجه کرد.

به نکته خوبی شما اشاره کردید که در این موضوع در هنگام تنظیم این کتاب، کمتر به آن توجه شده آنگونه که بخواهد بر آن متمرکز شود گرچه روایاتی را می بینم که می تواند تا حدودی به این حوزه پاسخگو باشد اما به صورت متمرکز نسبت به آن توجهی نشده که امیدوارم در ویرایش های بعدی بتوانیم پاسخگوی این نیاز و این سوال شما باشیم.

یکی از نکات جدی که درباره این کتاب وجود دارد طیف مخاطب هدف کتاب است  با عنایت به اینکه زبان گروههای مختلف فکری از کودکان گرفته تا جوانان و بزرگسالان در مقاطع و سطوح گوناگون، متنوع است، چه تدبیری اندیشیده اید تا کتاب بتواند بر مبنای مقتضای فکری و روانی مخاطبان مختلفش، تأمین کننده نیازهای هریک از این طیف ها باشد؟

هر کاری در مرحله اول از انجامش، در یک حد مشخص و معینی صورت می پذیرد. که این کار در مراحل بعدی قابل تکمیل و توسعه و رشد بیشتری است.

بطوریکه همین مطالبی که گفتید در محضر حضرت آیت الله جوادی آملی هم مطرح شد که آیا کتاب مفاتیح الحیات با این مختصات چقدر می تواند پاسخگوی مخاطبان متنوع و طیف های گوناگون خوانندگان باشد و آیا همه ابعاد را دربر می گیرد یاخیر؟

پاسخ ایشان این بود که بالاخره هر کاری رو به رشد است. و می گفتید که  مثلا کتاب مفاتیح الجنان مرحوم محدث قمی از ابتدا در این ابعاد و اندازه ها نبود.

مفاتیح های دیگری قبلا نوشته شده بوده از جمله ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، مفتاح الغیب، زاد المعاد و... که خود مرحوم محدث قمی هم در مقدمه مفاتیح الجنان به این نکته اشاره کرده است که این کتاب رفع نواقص کتاب مفتاح الجنان است که قبلا نوشته شده و نواقصی داشته است و مرحوم محدث قمی هم به قصد برطرف کردن آن، دست به کار تالیف مفاتیح الجنان شده بود.

کتاب مفاتیح الحیات هم اینچنین است و می توان آن را به زبانها و لحنهای مختلف و متناسب با سطوح گوناگون تدارک دید.

گرچه زبانی که در این کتاب آمده زبان عموم است یعنی همه اقشار می توانند از آن بهره بگیرند و همه اقشار  هم به طور اجمال و به طلبه ها فی الجمله در آن دیده و نیازهای آن‌ها تعبیه شده است.

مثلا نحوه برخورد با کودکان، نحوه برخورد با جوانان، شیوه تعامل و برخورد با بزرگسالان، معلمان و... به طور متنوع در آن دیده شده.

در عین حال اگر بخواهیم برای طیف مخاطبان خاص، کتاب را تنظیم و تدوین کنیم هم می توان همین رویکرد یادشده را بکار بست.

لطفا در مورد ترجمه کتاب به زبانهای مختلف و برنامه ای که در این زمینه در دست دارید توضیح بفرمایید؟

ترجمه کتاب به زبانهای عربی، اردو و برخی زبانهای دیگر در دست اقدام هست. که کارهای مربوط به زبان عربی به طور آزمایشی در حال انجام هست و در مورد زبانهای دیگر هم در وقت مقتضی اقدامات لازم انجام خواهد شد.

در مورد بازخوردها و نوع مواجهه و اقبال عمومی از کتاب توضیح بفرمایید؟

تا کنون افراد مختلفی از نویسنده گرفته تا ناشر و... مباحث مختلفی را درباره کتاب به ما عرضه کرده اند اما عموما نمره قابل قبولی از مخاطبان به ویژه نخبگان گرفته است.

به ویژه کتاب در میان ناشران مختلف از اقبال خوبی برخوردار بوده است.

نکاتی نیز در نقد و نظر نسبت به کتاب مطرح شده است از جمله اینکه بعضا پیشنهاد می شد که به لحاظ تحلیلی کار بیشتری روی کتاب صورت می گرفت که پاسخ ما این بود که تلاش ما در این مرحله این بود که آموزه هایی اصلی و اصیل دین را بر مبنای روایات و متن احادیث و متون دینی به زبان عموم مردم در اختیار آنها قرار بگیرد.

البته ما به جان و دل پذیرای پیشنهادات اهل نظر و اندیشه هستیم و امیدواریم که بتوانیم این پیشنهادات سازنده را در ویرایش ها و چاپ های بعدی کتاب مورد استفاده قرار دهیم.

گفت‌وگو: محمدرضا محقق